🔸Contrapunto da primeira especie

Kris Shaffer e Mark Gotham

PUNTOS PRINCIPAIS

O contrapunto da primeira especie é un exercicio tradicional de composición que serve para que o principiante comece a considerar como comezar e finalizar as liñas melódicas, e, sobre todo, como manter a independencia entre elas.
Ao escribirmos na primeira especie, seguimos estas pautas:
- Ao principio, empregamos o unísono, a quinta ou a oitava xustas.
- As dúas voces móvense ao mesmo tempo e non teñen variedade rítmica (por exemplo, todas as notas poden ser redondas).
- Harmonicamente, os intervalos que se forman entre as dáus voces son consonancias.
- Melodicamente, preferimos o grao conxunto e só saltamos ocasionalmente. Non se permiten saltos de trítono nin de sétima.
- As consonancias perfectas paralelas están prohibidas.
- Ao final, acabamos con unísono ou oitava xusta.
Este capítulo presenta máis directrices que axudarán a escribir a primeira especie do contrapunto con corrección.

O contrapunto é a combinación de dúas ou máis liñas melódicas de xeito que conformen un conxunto con sentido. Na primeira especie do contrapunto, non só escribimos unha melodía fluída que teña a súa propia integridade na forma, a variedade e o movemento direccional, senón que tamén escribimos unha segunda melodía que presente estas características. Alén disto, combinamos as melodías para crear unha textura conxunta que sexa fluída, que teña variedade e unha direccionalidade no movemento, e na cal as melodías manteñan a independencia mentres se fusionan creando simultaneidades consoantes.

No contrapunto da primeira especie, comezamos co cantus firmus (novo ou preexistente) e compomos unha soa liña nova (que chamaremos "contrapunto") por riba ou por baixo del. Esta nova liña contén unha nota por cada nota do canto dado: tanto o cantus firmus como o contrapunto irán en redondas. Así, a primeira especie é o que denominamos "nota contra nota" ou contrapunto 1:1.

A liña contrapuntística

En xeral, o contrapunto debería seguir os principios da escrita dun bo cantus firmus que xa describimos no capítulo anterior, Introdución ao contrapunto de especies. Hai algunha diferenza pequena que trataremos máis adiante, mais o habitual é que o contrapunto de primeira especie consista de dúas liñas que teñan os trazos dun bo cantus firmus.

O Exemplo 1 mostra os exercicios completos da primeira especie na primeira parte do tratado Gradus ad Parnassum. Cada exemplo ten un dos cantus firmi que xa viramos combinado cunha liña contrapuntística máis aguda ou máis grave. Anotamos cada unha co intervalo que fan entre elas. PAra ver os exemplos completos do Gradus ad Parnassum, como exercicios, solucións e anotacións, podes ver os Exercicios do Gradus ad Parnassum deste mesmo libro.

Comezos e finais

Comezo da primeira especie

Repara en que cada exercicio do Exemplo 1 comeza cunha consonancia perfecta. Isto crea unha sensación de estabilidade no inicio da melodía.

Cando escribimos un contrapunto por riba do cantus firmus, a primeira nota do contrapunto pode ser a tónica $(\hat1)$ ou a dominante $(\hat5)$ , é dicir, pode haber un unísono, quinta xusta ou oitava xusta.

Cando escribimos o contrapunto por baixo do cantus firmus, a primeira nota do contrapunto debe ser sempre a tónica ou final modal $(\hat1)$ , é dicir, un unísono ou oitava xusta co cantus firmus. Se comezásemos na dominante $(\hat5)$ , creariamos unha cuarta disonante, e se comezásemos na subdominante $(\hat4)$ , creariamos unha quinta xusta, mais confundiriamos ao ouvinte nun contexto tonal, porque esas notas $(\hat4-\hat1)$ no principio serían malinterpretadas como tónica e dominante $(\hat1-\hat5)$ noutra escala.

Final da primeira especie

A última nota do contrapunto sempre debe de ser a tónica $(\hat1)$ , é dicir, formar unísono ou oitava xusta co canto.

Para chegar ao final de xeito fluído, con variedade e direccionalidade melódica, sempre chegamos ao intervalo por movemento contrario, do seguinte modo:

Se o cantus firmus remata en supertónica-tónica $(\hat2-\hat1)$ , as dúas últimas notas do contrapunto serán sensible-tónica $(\hat7-\hat1)$ .
Se o cantus firmus acaba con sensible-tónica $(\hat7-\hat1)$ , as dúas últimas notas do contrapunto serán supertónica-tónica $(\hat2-\hat1)$ .

Desta maneira, o penúltimo compás poderá ter unha terceira ou unha sexta (Exemplo 2). Esta fórmula de final é o que se coñece como clausula vera. Os exercicios do Exemplo 1 sempre finalizan con esta clausula vera.

Independencia das voces

Ao igual que o cantus firmus, a liña contrapuntística debería ter un único punto culminante. Para mantermos a independencia das voces e a fluidez da pasaxe, estes puntos non deben de coincidir, pois non queremos crear demasiada énfase cun punto culminante duplo.

Só se permite unha repetición de nota (ou nota ligada), dado que en xeral tentamos evitar as repeticións. Isto promove a variedade do exercicios, dado que non hai moitas notas entre as que escoller.

Evita o cruzamento das voces, que diminúen a independencia das liñas e fan que sexan máis dificil distinguilas auditivamente.

Evita a superposición das voces, en que unha voz salta a un punto máis agudo que a nota que tiña a voz aguda no intervalo anterior (ou a un punto máis grave que o que tiña a voz grave no intervalo anterior). Pro exemplo, se a parte superior ten un Mi₄, a parte inferior non pode chegar a un Fa₄ no compás seguinte. Isto tamén serve para manter a independencia das voces.

Intervalos e movemento

O intervalo que se forma entre cantus firmus e contrapunto non debería exceder a décimo segunda (oitava máis quinta). En xeral, tenta manter as dáus voces nun ámbito de oitava sempre que sexa posible, e non sobrepases a décima máis que en casos excepcionais. Cando dúas voces están moi separadas, diminúese o efecto de fusión entre elas. Ademais, pode reducir a facilidade para a interpretación, que tamén é unha consideración importante para os compositores e ten un efecto directo na fluidez a integridade melódica e a fusión tonal que o público percibe nunha interpretación.

En xeral, todas as consonancias harmónicas están permitidas. Porén, os unísonos só se poden usar como intervalo inicial e final. Este é un intervalo moi estable e serve mellor como meta que como punto intermedio. Ademais, reducen a independencia das voces.

As consoncias imperfectas son preferibles ás perfectas para todos os intervalos salvos o inicial e o final, porque iso permite acentuar a sensación de chegada que se produce ao final e crea unha sensación de movemento cara á meta. Deberás tentar sempre que haxa variedade de intervalos harmónicos durante o exercicio.

Nunca uses dúas consonancias perfectas do mesmo tipo seguidas: nin dúas quintas xustas nin dúas oitavas xustas seguidas. Isto aplícase a intervalos simples e compostos. Por exemplo, unha quinta e despois unha décimo segunda é en esencia o mesmo que dúas quintas. Si que se permiten dúas consonancias perfectas diferentes seguidas, mais será máis recomendable que despois da consoncia perfecta veña unha imperfecta. As quintas e oitavas paralelas crean fusión tonal, mais sacrifican a independencia das voces, e estas sonoridades estables consecutivas tamén limitan a variedade e direccionalidade do exercicio. Por estes motivos, será mellor evitar este movemento no contrapunto de especies.

Varía os tipos de movemento entre intervalos sucesivos, tentando usar todos os tipos (salvo se cadra o oblicuo). O movemento contrario é o mellor para dar variedade e conservar a independencia das voces, de modo que será o preferible sempre que sexa posible.

Dado que os movementos paralelo e directo reducen a variedade e independencia das melodías, o seu uso seguirá estas pautas:

Non uses máis de tres consonancias imperfectas do mesmo tipo seguidas (por exemplo, tres terceiras seguidas).
Nunca vaias a unha consonancia perfecta por movemento directo (producindo unha quinta ou oitava directa). Isto chama moito a atención nun intervalo que xa vai destacar nesta textura.
Evita combinar o movemento directo con saltos, sobre todo se son grandes.

Tarefas

First-Species Counterpoint A (.pdf, .mscx). Asks students to compose a first-species example and do error detection.
First-Species Counterpoint B (.pdf, .mscx). Asks students to compose a first-species example and do error detection.
For the complete set of Fux exercises, see the Gradus ad Parnassum chapter.

(en construción) Orixinal: https://viva.pressbooks.pub/openmusictheory/chapter/first-species-counterpoint/

PreviousIntrodución ao contrapunto de especies NextContrapunto da segunda especie

Last updated 1 year ago